Wirtualne spacery śladami opozycji antykomunistycznej

 

 

 

 

Spacer Pierwszy

Niezależne Zrzeszenie Uczniów Szkół Średnich powstało w Łodzi w marcu 1981 roku. Spotkanie założycielskie, zorganizowane przez Dariusza Drewnicza, odbyło się 12 III 1981 roku w porozumieniu z Niezależnym Zrzeszeniem Studentów Uniwersytetu Łódzkiego, a zebranie organizacyjne 18 III 1981 roku na Wydziale Filologii Polskiej i Angielskiej Uniwersytetu Łódzkiego. W skład NZUSŚ weszli przede wszystkim uczniowie łódzkich liceów: trzydziestego, dwunastego, trzynastego i czwartego. U podstaw ugrupowania były spotkania uczniów XXX LO z księdzem Bohdanem Papiernikiem, związanym m.in. z Ruchem Obrony Praw Człowieka i Obywatela, w Parafii pod wezwaniem Świętego Antoniego z Padwy, znajdującej się niedaleko szkoły. W drodze do NZUSŚ najpierw Jarosław Papis (XXX LO) założył Związek Młodych Narodowców, następnie Tomasz Gaduła-Zawratyński (IV LO) utworzył samokształceniowo-kulturalny klub „Pętla”, w ramach którego w lutym 1981 roku zorganizowano spotkanie z Janem Józefem Lipskim w szkole filmowej w Łodzi. W tym samym czasie, gdy w Łodzi trwał strajk mający doprowadzić do powstania NZS, za sprawą Andrzeja Sicińskiego (XXX LO) i Dariusza Drewnicza  powołano do życia Młodzieżowy Komitet Pomocy Strajkującym Studentom. Członkowie NZUSŚ chcieli szkół z demokratycznie wybranymi samorządami uczniowskimi, odejścia od obowiązkowych prac społecznych, usunięcia obowiązku uczenia się języka rosyjskiego, zmian programowych w nauczaniu języka polskiego i historii, uwzględniających prawdę historyczną i tolerancję światopoglądową oraz wolną wymianę myśli i poglądów. Postulowali także zniesienie obowiązkowej służby wojskowej. Działali, kolportując wydawnictwa drugiego obiegu, książki, czasopisma i druki ulotne, pomagali w rozklejaniu plakatów i ulotek podczas akcji NSZZ „Solidarność” i po przekształceniu się z powodów proceduralno-prawnych w Niezależny Ruch Uczniów Szkół Średnich w kwietniu 1981 roku wydawali własne pismo Biuletyn Informacyjno-Literacki „Kormorany”. Niektórzy związali się z Konfederacją Polski Niepodległej, Ruchem Młodem Polski czy KSS KOR. Współpracowali z Wydawnictwem „Młoda Polska” i Studencką Oficyną Wydawniczą NZS UŁ „Paragraf”. Po wprowadzeniu stanu wojennego i w latach 80. XX wielu z nich kontynuowało działalność opozycyjną. Wymienić należy następujące osoby, związane z NZUSŚ: Jarosław Papis, Dariusz Drewnicz, Marcin Paszkowski, Tomasz Gaduła-Zawratyński, Andrzej Siciński, Marek Budzisz, Bożena Bednarek, Joanna Bodalska, Małgorzata Bujacz, Michał Brzozowski, Grzegorz Nowak, Joanna Kędzierska, Grzegorz Kociołek, Marcin Faflik, Andrzej Kopka, Radosław Stępień, Sławomir Szczęsny, Tomasz Brzeziński.

Wirtualny spacer (Kliknij na obrazek)

prowadzi do następujących miejsc:

1. IV Liceum Ogólnokształcące w Łodzi, do którego uczęszczali m.in. Joanna Bodalska, Małgorzata Bujacz i Tomasz Gaduła-Zawratyński;
2. XII Liceum Ogólnokształcące w Łodzi, do którego uczęszczał m.in. Marek Budzisz;
3. XIII Liceum Ogólnokształcące w Łodzi, do którego uczęszczali m.in. Bożena Bednarek i Michał Brzozowski;
4. Kościół pod wezwaniem Świętego Antoniego z Padwy w Łodzi, w którym odbywały się spotkania z księdzem Papiernikiem;
5. Wydział Filologiczny Uniwersytetu Łódzkiego (wydział obecnie ulokowany gdzie indziej), w gmachu którego odbyło się zebranie założycielskie NZUSŚ;
6. XXX Liceum Ogólnokształcące w Łodzi (szkoła obecnie ulokowana gdzie indziej), do którego uczęszczali m.in. Marcin Paszkowski, Grzegorz Nowak, Dariusz Drewnicz, Jarosław Papis, Tomasz Brzeziński i Andrzej Siciński;
7. Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna w Łodzi, w gmachu której odbyło się spotkanie z Janem Józefem Lipskim.

Spacer Drugi

Niezależne Zrzeszenie Studentów zostało zarejestrowane 17 lutego 1981 roku po najdłuższym okupacyjnym strajku studenckim w Europie, który trwał w Łodzi przez 29 dni w 1981 roku.
Wcześniej, 10 września 1980 roku, w Warszawie powstał Komitet Założycielski Niezależnego Związku Studentów. 18 i 19 października 1980 roku na Politechnice Warszawskiej odbył się Zjazd Delegatów Komitetów Założycielskich Niezależnych Organizacji Studenckich w Warszawie, w czasie którego wybrano Ogólnopolski Komitet Założycielski Niezależnego Zrzeszenia Studentów. 20 października 1980 roku złożono w Sądzie Wojewódzkim w Warszawie wniosek „O zarejestrowanie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Studentów o nazwie: Niezależne Zrzeszenie Studentów”. 13 listopada 1980 roku Sąd odrzucił ten wniosek. Liczne protesty i akcje studenckie, m.in. „solidarne czekanie” w PWSFTviT w Łodzi pod przewodnictwem Piotra Bikonta, doprowadziły w końcu do rozpoczęcia strajku studenckiego w Łodzi 29 stycznia 1981 roku. Wysuwano postulaty m.in. rejestracji NZS-u, zniesienia przymusu nauczania języka rosyjskiego i przedmiotów indoktrynacyjnych, zniesienia cenzury, prawa do swobodnych  wyjazdów za granicę, skrócenia służby wojskowej dla studentów, wprowadzenia niezależności uczelni w sprawach naukowych i dydaktycznych, wydłużenia czasu studiów do 5 lat, poszanowania autonomii uczelni przez MO i SB, poprawy sytuacji bytowej studiujących i absolwentów oraz  uwolnienia więźniów politycznych i ukarania winnych stłumienia protestów robotniczych w grudniu 1970 i 1976 roku. Ze strony rządu PRL negocjacje prowadziła Komisja Międzyresortowa, której przewodniczył Minister Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki, prof. Janusz Górski. Ze strony NZS – Międzyuczelniana Komisja Porozumiewawcza, w składzie Maciej Maciejewski, Marek Perliński, Wiesław Potoczny, Wojciech Walczak, Marcin Sobieszczański, Andrzej Bolanowski, Piotr Kociołek, Stanisław Nowak, Krzysztof Sulik, Jan Przybylski, Radosław Żurawski. 18 lutego 1981 roku, dzień po rejestracji NZS, minister Górski podpisał ze studentami Porozumienie Łódzkie, kończące strajk w Łodzi oraz strajki wspierające na innych uczelniach w kraju.

Wirtualny spacer (Kliknij na obrazek)

prowadzi do następujących miejsc:

1. Instytut Europejski w Łodzi, w którym działała drukarnia, produkująca liczne pisma i broszury NZS;
2. Akademia Medyczna w Łodzi, w której trwał strajk prowadzący do rejestracji NZS;
3. Wydział Prawa Uniwersytetu Łódzkiego, na którym trwał strajk prowadzący do rejestracji NZS oraz kilkudziesięciogodzinny, brutalnie spacyfikowany strajk po wprowadzeniu stanu wojennego;
4. Państwowa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna w Łodzi, na której przed wybuchem strajku studenckiego w Łodzi trwało „solidarne czekanie” i gdzie później trwał strajk studencki;
5. Akademia Sztuk Pięknych w Łodzi, w której trwał strajk prowadzący do rejestracji NZS i drukowano wcześniej i później wiele plakatów, odezw i wydawnictw drugiego obiegu;
6. Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego, w której trwał strajk prowadzący do rejestracji NZS i drukowano wcześniej i później wiele plakatów, odezw i wydawnictw drugiego obiegu;
7. Dom Studencki nr 2 UŁ, w którym działało radio studenckie;
8. Dom Studencki nr 3 UŁ, w którym kolportowano pisma drugiego obiegu;
9. Wydział Filologiczny Uniwersytetu Łódzkiego (wydział obecnie ulokowany gdzie indziej), w gmachu którego prowadzono negocjacje ze stroną rządową w czasie strajku studenckiego;
10. ulica Nawrot 36 w Łodzi, gdzie mieszkał Wojciech Hempel, projektujący i drukujący wiele podziemnych wydawnictw, odezw i plakatów;
11. Akademia Muzyczna w Łodzi, w której trwał strajk prowadzący do rejestracji NZS;
12. komisariat przy ulicy Lutomierskiej w Łodzi, do którego zwożono niektórych internowanych studentów i opozycjonistów.

Spacer Trzeci

Komitet Obrony Robotników powstał we wrześniu 1976 roku w ramach działań przeciwko represjom, jakie spotkały robotników Radomia i Ursusa po protestach antyrządowych, jakie wybuchły w tych miastach wcześniej w tych miastach. Działalność KOR-u obejmowała trzy zasadnicze płaszczyzny: pomoc finansową, pomoc prawną i lekarską oraz informowanie opinii publicznej o represjach. Wkrótce w różnych miastach Polski niektóre osoby zaczęły współpracować z KOR, kolportując nielegalne pisma i gazety, drukując „bibułę”, niosąc pomoc represjonowanym i szerząc niezależną myśl, prawdę o historii i przyłączając się do przedsięwzięć, mających zmienić oblicze PRL-owskiej rzeczywistości. W Łodzi grupa taka liczyła kilkadziesiąt mniej lub bardziej zaangażowanych osób i byli to przede wszystkim: Józef Śreniowski (członek KOR), Tomasz Filipczak, Witold Sułkowski, Jacek Bierezin, Ewa Sułkowska-Bierezin, Włodzimierz Gromiec, Piotr Bikont, Jadwiga Wygodzka-Lipska, Marek Edelman, Sława Lisiecka, Zdzisław Jaskuła, Maria Jaśkiewicz, Wojciech Hempel, Cecylia Dunin-Horkawicz, Kinga Dunin, Paweł Spodenkiewicz, Konrad Tatarowski.

Wirtualny spacer (Kliknij na obrazek)

prowadzi do następujących miejsc:

1. ulica Narutowicza 74 w Łodzi, gdzie mieszkała Jadwiga Wygodzka-Lipska i gdzie odbywały się spotkania środowisk opozycyjnych, w tym także współpracowników KOR;
2. ulica Laurowa 2 w Łodzi, gdzie mieszkał Józef Śreniowski, członek KOR i gdzie odbywały się spotkania środowisk opozycyjnych, w tym przede wszystkim współpracowników KOR;
3. ulica Rewolucji 1905 r. 4 w Łodzi, gdzie mieszkał Tomasz Filipczak i gdzie odbywały się spotkania środowisk opozycyjnych, w tym głównie współpracowników KOR;
4. ulica Wschodnia 49 w Łodzi, gdzie Sława Lisiecka i Zdzisław Jaskuła prowadzili salon literacki i towarzyski, w którym odbywały się też spotkania środowisk opozycyjnych, w tym i współpracowników KOR;
5. ulica Piotrkowska 25 w Łodzi, gdzie mieszkała Kinga Dunin wraz  z rodzicami, Januszem i Cecylią Dunin-Horkawicz i  gdzie odbywały się spotkania środowisk opozycyjnych i kolportaż wydawnictw drugiego obiegu;
6. ulica Zelwerowicza 34A w Łodzi, gdzie mieszkał współpracujący z  KOR Marek Edelman;
7. ulica Astronautów 11 w Łodzi, gdzie mieszkali współpracujący z  KOR Jacek Bierezin i Ewa Sułkowska-Bierezin;
8. szpital im. Pirogowa w Łodzi, gdzie pracował Marek Edelman i leżała śmiertelnie chora Gaja Kuroń;
9. ulica Nawrot 36 w Łodzi, gdzie mieszkał Wojciech Hempel, współpracujący z KOR;
10. ulica Małachowskiego 90, gdzie mieszkali współpracujący z KOR Zofia Gromiec i jej mąż Włodzimierz.

Spacer Czwarty

Ruch Młodej Polski powstał w 1979 roku, nawiązując do prawicowej myśli politycznej i  podkreślające jako swój pierwszoplanowy cel kwestię odzyskania przez Polskę pełnej niepodległości. Wywodził się częściowo z Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela, zarówno ideowo, jak i personalnie. Deklaracja założycielską RMP została ogłoszona 18 sierpnia 1979 roku i podpisał ja m.in. Jacek Bartyzel z Łodzi, wokół którego wkrótce powstało środowisko bliższych i dalszych współpracowników, rekrutujących się spośród studentów, uczniów szkół średnich i innych osób, przyłączających się do opozycji na znak oporu przeciwko kierującej Polskę ku katastrofie gospodarczej, kulturalnej i społecznej komunistycznej władzy. Wiesław Urbański w swojej wypowiedzi wymienia większość współpracowników Ruchu Młodej Polski i z Łodzi, i z pozostałych części kraju.

Wirtualny spacer (Kliknij na obrazek)

prowadzi do następujących miejsc:

1. Kościół pod wezwaniem Świętego Antoniego z Padwy w Łodzi, gdzie odbywały się spotkania niektórych późniejszych działaczy RMP;
2. ulica Konstytucyjna 11 w Łodzi, gdzie mieszkał Benedykt Czuma, kierujący niektórych swoich współpracowników ku RMP, aby tam rozwijali swoją aktywność polityczno-społeczną;
3. Kościół pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego w Łodzi, do którego przybywały w latach 80. XX wieku transporty maszyn drukarskich i „bibuły” z zagranicy dla opozycji w Łodzi;
4. ulica Tatrzańska 70/72 w Łodzi, gdzie mieszkali Jacek i Małgorzata Bartyzelowie, faktyczni przywódcy RMP w Łodzi;
5. Dom Studencki nr 3 UŁ, w którym kolportowano pisma drugiego obiegu i gdzie w czasie studiów mieszkał Wiesław Urbański;
6. komisariat przy ulicy Lutomierskiej w Łodzi, do którego zwożono niektórych internowanych opozycjonistów, w tym Wiesława Urbańskiego.

Spacer Piąty

Nieregularny Kwartalnik Literacki „Puls” był wydawany od 1977 do 1981 roku. Został założony przez Tomasza Filipczaka, Witold Sułkowskiego i Jacka Bierezina i w zamierzeniu miał stać w kontrze nie tylko do pism i prasy oficjalnej, zawierającej zatwierdzone przez cenzurę komunistyczną informacje i opinie, ale i do innych wydawnictw drugiego obiegu, w tym przede wszystkim powstałego trochę wcześniej „Zapisu”. Publikowano w „Pulsie” literaturę polską i obcą, poezję rodzimą i przekłady, artykuły krytyczne i historyczno-literackie, teksty groteskowe i ironiczne oraz informacje i opinie. „Puls” ukazywał się w dwóch formach: zwykłej w nakładzie 2000 egzemplarzy i elitarnej, bibliofilskiej w liczbie 100 egzemplarzy. Łącznie wyszło 12 numerów pisma, a ostani, trzynasty, już złożony, skonfiskowano po wprowadzeniu stano wojennego i jak dotąd nie został odnaleziony. Do trzech wymienionych twórców pisma dołączyli potem: Ewa Sułkowska-Bierezin, Bartosz Pietrzak, Antoni Pawlak, Leszek Szaruga, Tadeusz Walendowski i Janusz Anderman, a blisko współpracowali twórczo Piotr Bikont, Sława Lisiecka, Zdzisław Jaskuła, Michał Jagiełło i Jan Chodakowski.  

Wirtualny spacer (Kliknij na obrazek)

prowadzi do następujących miejsc:

1. ulica Solna 9 w Łodzi, gdzie mieszkali Janina i Romuald Bosakowscy, kolportujący m.in. „Puls”;
2. ulica Uniwersytecka 42/44 w Łodzi, gdzie mieszkał Witold Sułkowski, redaktor „Pulsu”;
3. ulica Astronautów 11 w Łodzi, gdzie mieszkali współtworzący „Puls” Jacek Bierezin i Ewa Sułkowska-Bierezin;
4. ulica Kamińskiego 46 w Łodzi, gdzie mieszkała kolportująca „Puls” Anna Saciuk-Gąsowska;
5. ulica Urzędnicza 39 w Łodzi, gdzie mieszkała składająca, magazynująca i kolportująca „Puls” Zofia Kotkowska-Michalska;
6. ulica Rewolucji 1905 r. 4 w Łodzi, gdzie mieszkał Tomasz Filipczak,  redaktor „Pulsu”;
7. ulica Małachowskiego 64A w Łodzi, gdzie mieszkała pod drugim adresem kolportująca „Puls” Anna Saciuk-Gąsowska.

Spacer Szósty

„Solidarność z Gdańskiem” była wydawana od 22 września 1980 roku do (prawdopodobnie) 17 września 1981 roku. Pismo zostało założone przez Tomasza Filipczaka i Witolda Sułkowskiego, a w pracach redakcyjnych udzielali się jeszcze Zofia Kotkowska (pod pseudonimem Zofia Zwierkowska), Zenobia Łukasiewicz, Marek Chwalewski, Wojciech Słodkowski i Józef Śreniowski. Tworzone było na sitodruku lub na offsecie i miało być w początkowym założeniu pismem niezależnego ruchu związkowego. Pismo reprezentowało poglądy środowiska opozycyjnego zbliżonego do Komitetu Obrony Robotników.  Ukazywały się w nim artykuły społeczno-gospodarcze, informacje o wydarzeniach związkowych, eseje, wspomnienia i opinie.

Wirtualny spacer (Kliknij na obrazek)

prowadzi do następujących miejsc:

1. ulica Rewolucji 1905 r. 4 w Łodzi, gdzie mieszkał Tomasz Filipczak,  współtwórca i redaktor „Solidarności z Gdańskiem”;
2. ulica Marysińska 88 w Łodzi, gdzie działała drukarnia Janusza Hetmana i Wojciecha Jeśmana, drukujących na sitodruku m.in. „Solidarność z Gdańskiem”;
3. osiedlowy klub „Relax” w Łodzi, gdzie idee i poglądy opozycyjne szerzył Józef Śreniowski;
4. ulica Uniwersytecka 42/44 w Łodzi, gdzie mieszkał Witold Sułkowski, współtwórca i redaktor „Solidarności z Gdańskiem”;
5. ulica Urzędnicza 39 w Łodzi, gdzie mieszkała redagująca „Solidarność z Gdańskiem” Zofia Kotkowska-Michalska (ps. Zofia Zwierkowska).

Spacer Siódmy

Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” powstał w 1981 roku, po podpisaniu Porozumienia Gdańskiego przez komunistyczne władze, reprezentowane przez Komisję Rządową oraz Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS) oraz na skutek porozumień w Szczecinie i Jastrzębiu, co łącznie zakończyło falę protestów robotniczych i strajków w 1980 roku w Polsce. Rządząca faktycznie krajem Polska Zjednoczona Partia Robotnicza zezwoliła na tworzenie wolnych związków zawodowych. Następne kilkanaście miesięcy przyniosły ogromną aktywność społeczną, olbrzymią liczbę inicjatyw, pomysłów i instytucji niezależnych. Kres temu wszystkiemu przyniósł stan wojenny, wprowadzony 13 grudnia 1981 roku i na niepodległość Polski, demokrację i wolny rynek trzeba było jeszcze poczekać.

Wirtualny spacer (Kliknij na obrazek)

prowadzi do następujących miejsc:

1. Plac Wolności w Łodzi, gdzie zakończył się tzw. „Marsz Głodowy” zorganizowany przez Zarząd Regionalny NSZZ „Solidarność” w Łodzi 30 lipca 1981 r. w obronie godności codziennego życia mieszkańców;
2. ulica Pomorska 3 w Łodzi, gdzie mieszkali Janina i Romuald Bosakowscy, kolportujący m.in. „Puls” i „Robotnika”, a Romuald Bosakowski w latach 80. XX wieku był ponadto zaangażowany w druk pism i ulotek solidarnościowych włókniarzy łódzkich;
3. ulica Klonowa 12 w Łodzi, gdzie mieszkała Barbara Skoczylas, w mieszkaniu której zostały w 1982 roku nagrane przemycone piosenki internowanych przez Zofię Kotkowską, Marię Jaśkiewicz, Ewę Sułkowską-Bierezin (po jej wyjściu na wolność), Barbarę Skoczylas i Ewę Jaskulską, opublikowane potem w podziemiu jako kaseta „Po dwóch stronach więziennego muru”;
4. ulica Piłsudskiego 65 w Łodzi, gdzie mieszkał Stefan Niesiołowski, jeden z czołowych działaczy „Solidarności”, a wcześniej m.in. Organizacji „Ruch”;
5. Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego, w której działała tajna drukarnia w latach 80. XX wieku;
6. ulica Konstytucyjna 11 w Łodzi, gdzie mieszkał Benedykt Czuma, jeden z czołowych działaczy „Solidarności”, a wcześniej m.in. Organizacji „Ruch”;
7. Kościół Jezuitów w Łodzi, w którym po wprowadzeniu stanu wojennego mieścił się najważniejszy, prowadzony przez księdza Stefana Miecznikowskiego punkt pomocy dla internowanych i ich rodzin oraz innych osób, wymagających pomocy i wsparcia ze względu na represje stanu wojennego;
8. ulica Kraszewskiego 7/9 w Łodzi, gdzie rozpoczęły się strajki MPK w 1980 roku;
9. ulica Orzeszkowej 27 w Łodzi, gdzie działała drukarnia Janusza Hetmana i Wojciecha Jeśmana, drukujących książki, gazetki, plakaty, ulotki i informatory „Solidarności”;
10. ulica Urzędnicza 42 w Łodzi, gdzie Wiesław Maciejewski, Waldemar Omieciński i Jerzy Gzik prowadzili tajną drukarnię;
11. Instytut Europejski w Łodzi, w którym działa Zarząd Regionu Łódzkiego NSZZ „Solidarność”, spacyfikowany 13 grudnia 1981 roku.